Gniazdo elektryczne – złącze stanowiące część instalacji elektrycznej, służące do przyłączania do niej odbiorników energii elektrycznej. Gniazdo elektryczne stanowi część łącznika wtykowego. Gniazda wtykowe wykonywane są jako jednofazowe i trójfazowe. Gniazda jednofazowe rozróżnia się na podtynkowe i natynkowe.
Typy jednofazowych gniazd wtykowych w Polsce
Typ C (CEE 7/1)
Jest to gniazdo z dwoma otworami i okrągłym zagłębieniem pod wtyczkę, bez funkcji uziemienia ochronnego. Dopuszczalne obciążenie 6 A, 10 A, 16 A w wyniku drobnych różnic w standardach różnych krajów na przestrzeni lat. Obecnie gniazdo można spotkać w starym budownictwie (sprzed 1990 roku).
Należy pamiętać, że gniazdo typu C nie posiada zabezpieczenia przed włożeniem wtyczek typu E i typu F, co uniemożliwia wykorzystania ochrony w urządzeniach klasy I w postaci uziemienia ochronnego, co stanowi zagrożenie dla użytkownika. Dawniej warunkiem pozwalającym na montaż takiego gniazda w pomieszczeniu i używanie urządzeń wymagających uziemienia była izolacja podłogi oraz brak innych gniazd z uziemieniem. Obecnie warunek jest często niemożliwy do spełnienia np. przez uziemioną metalową instalację centralnego ogrzewania, uziemioną instalację teletechniczną. Gniazdo typu C ma zastosowanie jako wyjście transformatora separacyjnego (transformatora ochronnego – SELV, do którego można podłączyć tylko jedno urządzenie z przerwanym uziemieniem ochronnym).
Europlug
Jest to odmiana gniazda typu C o zredukowanych gabarytach i zagłębieniem w kształcie spłaszczonego sześciokąta, przeznaczone do podłączenia wtyczki CEE 7/16, zwanej jako Europlug. Gniazdo jest dostosowane do podłączania urządzeń małej mocy wykonanych w II klasie ochrony, takich jak np. odbiorniki radiowe lub zasilacze wtyczkowe. Dopuszczalne obciążenie to 2,5 A. Gniazdo Europlug w instalacjach mieszkaniowych jest rzadko stosowane, występuje częściej jako gniazdo przedłużacza.
Wtyczka typu Europlug jest dostosowana do gniazd stosowanych w Europie, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii (wymagany adapter).
Typ E (CEE 7/5)
Jest to gniazdo z dwoma otworami (na przewód fazowy i neutralny) oraz jednym bolcem umieszczonym pomiędzy nimi (powyżej osi otworów) na przewód uziemienia ochronnego (PE). Typ ten często określany jest mianem belgijskiego lub francuskiego. Stosuje się go we Francji, w Belgii, w Polsce, w Czechach, na Słowacji. Dostosowane jest do obciążenia prądem do 16 A (dawne gniazda – sprzed kilkudziesięciu lat – są dostosowane do obciążenia prądem 10 A).
Montaż tego typu gniazda nasuwa niejasności w kwestii podłączenia (spolaryzowania), w szczególności gniazd podwójnych. W standardowym wykonaniu gniazda są obrócone o 180°, a więc polaryzacja jest odwrócona w drugim gnieździe. Polaryzacja jest zachowana wyłącznie w specjalnym wykonaniu, w którym gniazda nie są obrócone względem siebie. Gniazdo jest zaprojektowane jako niespolaryzowane.
Gniazdo takie pozwala na podłączenie standardowych wtyczek europejskich bez PE zarówno w wersji Europlug (CEE 7/16 – prąd max. 2,5 A), jak i dużej (CEE 7/17 – prąd max. 16 A) oraz wtyków dualnych typu E/F (CEE 7/7 – prąd max. 16 A, nazywanych też „unischuko”).
Do gniazda nie można podłączyć wtyczek typu F (CEE 7/4, Schuko) oraz okrągłych wtyczek typu C (dawne urządzenia zaprojektowane w klasie 0 lub urządzenia produkcji ZSRR z wtyczką normy GOST).
Wadą użytkową jest konieczność trafienia wtyczki odpowiednim kierunkiem w gniazdo (bolec ochronny).
W Polsce w latach ’70 próbowano wprowadzić własny standard, różniący się umieszczeniem bolca ochronnego poniżej osi otworów gniazda. Standard ten się nie przyjął, jednak gniazda tego typu można spotkać w mieszkaniach z wielkiej płyty oraz w dawnych obiektach przemysłowych
Typ F (CEE 7/3)
Jest to gniazdo z dwoma otworami (na przewód fazowy i neutralny) zgodnymi z typem C, zagłębieniem o kształtowym konturze oraz umieszczonymi po bokach sprężynującymi blaszkami dla uziemienia ochronnego. Typ ten często określany jest mianem niemieckie lub schuko. Gniazda te spotykane są nie tylko w Niemczech, ale także w Albanii, Austrii, Bośni i Hercegowinie, Bułgarii (są tam jedynymi typami gniazd), Chile, Chorwacji, Estonii, Finlandii, Grecji, Holandii, Hiszpanii, Islandii, w Iranie, na Litwie, Łotwie, w Macedonii, Mołdawii, Norwegii, Portugalii, Rumunii, Rosji (współczesne), Serbii, Słowenii, Szwecji, Turcji, na Ukrainie, na Węgrzech, a także w niektórych krajach pozaeuropejskich.
Gniazdo to umożliwia podłączenie wtyczek Europlug (CEE7/16) i wtyków dualnych E/F (CEE7/7 Unischuko). Gniazdo jest symetryczne (wtyk może być obrócony przy podłączaniu o 180°). Prąd max. 16 A.
Do gniazda nie można podłączyć wtyczek typu E oraz okrągłych wtyczek typ C, czyli urządzeń wyprodukowanych dawniej w Polsce. Montaż tego typu gniazd w mieszkaniach jest niedopuszczalny przez PN